اقتصاد زیارت، فرهنگی، مردمی و ارزان است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، رضا تنهایی‌مقدم، پژوهشگر پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد در نشست ششم از سلسله نشست‌های هم‌انديشی « زیارت اثربخش و علوم انسانی» با عنوان «نقش اقتصاد زیارت در تحقق زیارت متعالی» که به همت پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی و با همکاری معاونت زیارت و گردشگری شهرداری مشهد امروز ۳۰ فروردین‌ماه در محل اداره کل امور اقتصادی و دارایی خراسان رضوی برگزار شد اظهار کرد: این دو مقوله یعنی زیارت و اقتصاد ارتباطی دو سویه با هم دارند. در جاهایی زیارت می‌تواند یک‌سری خدمات به اقتصاد بدهد و برای ما بدیهی است که یکی از اصلی‌ترین مؤلفه‌ها در اقتصاد شهر مشهد، زیارت است و زیارت در حال خدمت‌رسانی به اقتصاد این شهر است و اگر توسعه اقتصادی در این شهر و استان اتفاق بیفتد، مرهون زیارت است، اما در این نشست بنا نداریم بر خدماتی که زیارت به اقتصاد می‌دهد، متمرکز شویم، بلکه منافع و خدماتی که اقتصاد برای زیارت دارد را مد نظر قرار می‌دهیم که می‌توان آن را در علم بهینگی خلاصه کرد.

 

وی با طرح پرسش اصلی این نشست که اقتصاد چگونه می‌تواند به تحقق یک زیارت متعالی و مطلوب کمک کند، بیان کرد: زیارت بزرگ‌ترین سرمایه ما در شهر مشهد و حتی استان خراسان رضوی است. زیارت امام رضا(ع) تنها بخشی از این حوزه است و تقریباً بیش از 8000  اما‌م‌زاده در کشور داریم، بعلاوه زیارت اهل قبور و زیارت شهدا که اگر همه این‌‌ها را در کنار هم قرار دهیم به‌صورت هفتگی با زیارت درگیریم و زیارت جزئی از سبک زندگی ما است.  زیارت در یک نگاه اقتصادی و صرف نظر از دیگر ابعادش، می‌تواند برای حدود 40 صنعت همچون صنعت حمل و نقل، صنعت اسکان، سوغات و ... پیشران باشد.

 

تنهایی مقدم با مطرح کردن چگونگی نگاه اقتصادی و سرمایه‌گونه به زیارت به آسیب‌شناسی این موضوع پرداخت و گفت: تاکنون زیارت را مصرف کرده‌ایم، حال آنکه زیارت سرمایه است و سرمایه عامل تولید و مولد است، هنگامی‌که سرمایه مصرف می‌شود، در واقع تبدیل به کالای مصرفی شده و چیزی از آن باقی نمی‌ماند، چنان‌که در دهه اخیر کمی بعد زیارتی مشهد کم‌رنگ شده است و نتوانسته‌ایم از زیارت چیزی تولید کنیم که به سایر حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی سرریز داشته باشد. 

 

 

پژوهشگر پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد با تأکید بر این نکته که در نگاه اقتصادی زیارت را سرمایه می‌بینیم، اما این به معنای تقلیل زیارت به یک امر اقتصادی نیست، ادامه داد: زیارت برای تبدیل به دیگر سرمایه‌ها باید رشد کند، زاینده و درون‌زا باشد، نه چنانکه از دوره‌ای که بیش از 25 تا 30 درصد اراضی استان خراسان که اغلب وقف امام رضا(ع) و زیارت هستند، به جایی رسیده‌ایم که در جایی که کمتر از 10 کیلومتر فاصله با زیارت داریم، حسی از زیارت نداریم و در واقع ما سرمایه زیارت را با نگاه‌های اقتصادی تقلیل داده‌ایم.  

 

وی افزود: آنچه در این نشست به دنبال آن هستیم این است که اقتصاد چگونه می‌تواند این سرمایه را رشد و توسعه دهد تا در جاهایی زیارت به سرمایه اجتماعی تبدیل شود و سرمایه اجتماعی به سرمایه فرهنگی و معنوی تبدیل می‌شود تا به برند پیشرفت مشهد و خراسان در تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی دست یابیم.

 

تنهایی‌مقدم اظهار کرد: بیش از 80 درصد کسانی که از دیگر کشورها وارد ایران می‌شوند، زائر هستند، اما ما با نام‌گذاری گردشگر بر آن‌ها دچار تبعاتی می‌شویم، از جمله اینکه جغرافیای کشور مطرح می‌شود و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در مسیری دیگر قرار می‌گیرد، اما اگر این ورودی را زیارت تعبیر کنیم، طبیعتاً نگاه به لحاظ جغرافیایی به مشهد و قم می‌آید و مدل مصرف، تفریح و توسعه خدمات زائر با گردشگر متفاوت است.

 

وی با توجه مطالبی که از سوی نمایندگان دستگاه‌های اجرایی در این نشست مطرح شد، بیان کرد: اقتصاد زیارت، چیزی است از جنس حکمرانی که دارای ویژگی‌هایی است، نخست آنکه فرهنگی است بدین معنا که اقتصادی فرهنگی است، به عنوان مثال هتل و بازار با نگاه فرهنگی شکل گرفته است، دوم آنکه مردمی است و بارش بر دوش مردم است، بدین معنا که لوکس نیست و ارزان است و در کف هرم مردم سوار می‌شود. در این ساختار حکمرانی، زیارت‌محور و مبنا است، چنانکه در گذشته استاندار، نائب تولیت هم بوده، یعنی سیاست‌گذار شأنش با امام رضا(ع) گره خورده بوده و همه چیز را با زیارت پیوند می‌داده است. 

 

پژوهشگر پژوهشکده زیارت و گردشگری دانشگاه فردوسی مشهد با تقسیم بازیگران این ساختار به حاکمیت، بخش خصوصی و بخش سوم اقتصاد غیرانتفاعی درباره دیگر ویژگی این ساختار گفت: نظام انگیزشی بین بازیگران به صورت طولی بوده است و نه به شکل عرضی و رقابتی. نبود نگاه رقابتی در گذشته و کاملاً همگرا و مکمل بودن بازیگران زیارت موجب شده که وقف جایگاه مهمی داشته است، همچنین در اطراف حرم 70 خیریه و مسجد بوده که در اسکان و دیگر موارد کمک حال بوده‌اند، بدین ترتیب بازار، مسجد و حسینیه و از سوی دیگر حاکمیتی قرار داشته که رقیب آن‌ها نبوده و به صورت مکمل در نظامات طولی به لحاظ انگیزشی وجود داشتند.