جوشش طبع حکمت‌جوی و عدالت‌خواه ایرانیان در پرتو هجرت امام رضا(ع)

حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی‌خراسانی، رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی قم، در گفت‌وگو با ایکنا، ضمن تسلیت ایام شهادت امام رضا(ع)، به بحث تأثیر حضور امام رضا(ع) بر فرهنگ و تمدن ایرانی اشاره کرد و گفت: امام رضا(ع) برای ایران و تمدن اسلامی در ایران موهبت الهی حساب می‌شود و اگر بخواهیم نقش این امام(ع) را بررسی کنیم، باید به عوامل و ابعاد آن توجه کنیم. چون هجرت امام به سمت مرو از مسیر ایران صورت گرفت و برخلاف میل دشمن، به آشنایی بیشتر، عمیق‌تر و ملموس‌تر ایرانیان با اهل بیت(ع) و معارف و فضایل ایشان منجر شد و عملاً این دیار فرهنگ‌دوست و اهل دیانت را برای پذیرش و اعتقاد عمیق به مکتب تشیع و معارف اهل بیت(ع) آماده کرد.

الهی‌خراسانی با بیان اینکه به دست مأمون مسیر حرکت حضرت از شهرهایی تنظیم شده بود که جمعیت کمی داشته باشد، اظهار کرد: از این رو ایشان را از شهرهایی مانند قم، کاشان و ری عبور ندادند. در مورد منزلگاه‌ها هم این مسئله صادق است، ولی عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد، زیرا سبب شد امام(ع) از مسیرهایی عبور کند که کمتر با ولایت و امامت آشنایی داشتند و با وجود مراقبت مأموران امنیتی مأمون، ارتباط امام با مردمان این شهرها شکل گرفت که نمونه بارز آن نیشابور بود.

حدیث سلسلة‌الذهب؛ یادگار برجسته علمی امام رضا(ع)

رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی قم، تصریح کرد: امام(ع) در هنگام خروج از این شهر حدیث سلسلةالذهب را بیان فرمودند و ده‌ها هزار مخاطب آن را شنیدند و دانشمندان و محدثان غیرشیعه آن را به کتابت درآوردند. این روایت قرن‌های متمادی به یادگار مانده و در بین عموم مردم و محافل علمی مطرح است.

وی افزود: شهادت حضرت و انتقال پیکر شریفشان به دشت طوس و دفن امام در باغ مجاور حمید بن قحطبه سبب شد تا مردم از اطراف و اکناف به این مزار مشرف شوند؛ حضرت جواد(ع)، امام هادی(ع) و امام عسکری(ع) بر فضیلت زیارت آن حضرت و نشر پیشگویی‌های پیامبر(ص) درباره دفن غریبانه امام(ع) و زیارت آن و اینکه بقعه‌ای از بقعه‎های بهشتی است تأکید کردند. همین سبب شد تا مرقد مطهر امام(ع) به یکی از بزرگترین زیارتگاه‌های جهان تبدیل شود.

الهی‌خراسانی تصریح کرد: در خلال قرون متمادی، مضجع حضرت(ع) آمال غم‌دیدگان، دردمندان و شیعیان بوده و چنانکه ابن‌خلکان نوشته است که اگر انسان غم دیده و گرفتار بر این مزار پا بگذارد، خداوند به برکت آن حضرت(ع)، غم و غصه را از او دور می‌کند. از این ‌رو در بسیاری از دوره‌های تاریخی علما، فرهیختگان و کسانی که به مذهب تشیع نگرویده بودند، ارادت خاصی را به مرقد حضرت(ع) ابراز می‌کردند.

ابراز ارادت علمای اهل تسنن به امام رضا(ع)

وی افزود: در تاریخ آمده غزالی که دعوت شاه سلجوقی را برای رفتن با پایتختش نپذیرفت، گفت من می‌خواهم کنار مرقد امام رضا(ع) معتکف شوم. بسیاری از علمای اهل سنت هم به اعتکاف اهل زمانشان در کنار مرقد امام(ع) توصیه می‌کردند؛ این مرقد مطهر منشأ برکاتی برای همه بوده و هست. موقوفات زیادی برای امام(ع) وقف شده و شهرهایی در کنار مشهد به تدریج ایجاد شد. جاذبه معنوی و فرهنگی مشهد سبب شده تا حوزه علمیه کهن در صحن و سرای آن حضرت ایجاد شود. همچنین مسجد گوهرشاد ساخته شود و بسیاری از عالمان و بزرگان علمی و دینی، شعرایی مانند فردوسی، غزالی، شیخ بهایی و ... در آنجا دفن شوند؛ این مرقد شریف عملاً مرکز اشاعه فرهنگ اهل بیت(ع) در زیست‌بوم‌ ایران شده است.

این پژوهشگر دینی بیان کرد:  این مدفن شریف، عامل دیگری را هم پدید آورد و آن هجرت بی‌سابقه سادات از سمت حجاز  و بلاد دیگر به سمت ایران است؛ اگرچه هجرت سادات قبل از هجرت و شهادت امام(ع) هم وجود داشت، ولی قطعاً وسعت و تنوع زیادی بعد از شهادت امام(ع) پیدا کرد. در این هجرت امام‌زادگان بی‌واسطه مهمی مانند خواهر شریفشان، حضرت معصومه(س)، فرزندان موسی بن جعفر(ع) در قم، شیراز و ... وارد ایران شدند که همانند چراغ‌هایی می‌درخشند؛ این حضور سرمنشأ تعلیم ایرانیان و آشنایی بیشتر با معارف اهل بیت(ع) شد و فضای وسیعی از اقبال به حکمت رضوی را پدید آورد.

اقبال به حکمت رضوی

وی با تأکید بر اینکه تاریخ ایران تاریخ پرافتخاری از اقبال به مباحث حکمی است، اظهار کرد: ایرانیان همواره موحد بودند و مشرک نبودند و در هر دوره متناسب با پیامبران دوره‌های خود به آئین‌های زرتشتی، مسیحیت و ... گرایش داشتند، ولی مشرک نبودند تا اینکه با ظهور اسلام، سیل ایرانیان به این دین گرویدند. خصلت حکمت‌گزینی و حکمت‌دوستی که در تاریخ ایرانیان سابقه دارد سبب شد تا وقتی چشمه زلال رضوی در ایران به جوشش دربیاید، این طبع حکمت‌جوی ایرانیان رشد و توسعه بیشتری پیدا کرد.

الهی‌خراسانی گفت: ابعاد اثرگذاری حضرت رضا(ع) در آیین‌های ایرانیان سبب شد تا مناسک ملی آنان گام به گام با معارف اهل بیت(ع) همسو و نزدیک شود و نمود معارف اهل بیت(ع) در باب توحید و سبک زندگی توحیدی در اشعار شاعران مهم ایرانی هم منعکس و بیشتر شده است و در اشعار ناصر خسرو و مولوی و ... شاهد این معارف هستیم. با تشکیل دولت‌های محلی در طبرستان و خراسان، روح عدالت‌جویی ایرانیان در پرتو تأثیرات حضور امام رضا(ع) در ایران، زمینه را برای تشکیل دولت‌هایی نزدیکتر به معارف شیعه فراهم کرد که دولت صفویه از آن جمله است و تداوم آن زمینه‌ساز پیروزی انقلاب اسلامی شد. در واقع، انقلاب تجلی تاریخی حضور حضرت در ایران است.