حجاب برای دور داشتن فاسقان و حکمی مولوی است

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «مولوی یا ارشادی بودن حکم حجاب براساس آیه 59 سوره احزاب» امروز یکشنبه 11 دی‌ماه از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد. حجت‌الاسلام والمسلمین سعید داودی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه می‌خوانید:

یکی از شبهاتی که گاهاً مطرح می‌شود این است که آیا حجاب مولوی است یا ارشادی؟ وقتی گفته می‌شود «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنانکه امم گذشته را فرض شده بود، و این دستور برای آن است که پاک و پرهیزکار شوید» (بقره/ 183) در این صورت باید گفت که این حکم مولوی است و اگر روزه نگیرید یا نماز نخوانید دیگر نمی‌توانید بگویید تقوا دارید اما حکم ارشادی همانند این است که به شما گفته شود چادر سر کنید یا خود را بپوشانید تا از سرما در امان بمانید.

دیدگاه فقهای شیعه و اهل سنت

یکی از آیاتی که از آن، ارشادی بودن حجاب برداشت می‌‌شود آیه 59 سوره احزاب است که خداوند فرموده است: «يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَٰلِكَ أَدْنَىٰ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا؛ ای پیغمبر گرامی با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند، که این کار برای اینکه آنها به عفّت و حرّیت شناخته شوند تا از تعرض و جسارت هوسرانان آزار نکشند بسیار نزدیکتر است و خدا در حق خلق بسیار آمرزنده و مهربان است» البته این آیه معمولاً مورد استناد فقها در بحث حجاب قرار نگرفته است و عمده استناد به ضرورت پوشش هم آیات 30 و 31 سوره نور بوده است که خدای متعال فرموده است: «قُلْ لِلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ وَقُلْ لِلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا ۖ وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَىٰ جُيُوبِهِنَّ ۖ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَىٰ عَوْرَاتِ النِّسَاءِ ۖ وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ ۚ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای رسول ما مردان مؤمن را بگو تا چشم‌ها از نگاه ناروا بپوشند و فروج و اندامشان را از کار زشت با زنان محفوظ دارند که این بر پاکیزگی (جسم و جان) آنان اصلح است، و البته خدا به هر چه کنید کاملا آگاه استو زنان مؤمن را بگو تا چشم‌ها از نگاه ناروا بپوشند و فروج و اندامشان را از عمل زشت محفوظ دارند و زینت و آرایش خود جز آنچه قهرا ظاهر می‌شود بر بیگانه آشکار نسازند، و باید سینه و بر و دوش خود را به مقنعه بپوشانند و زینت و جمال خود را آشکار نسازند جز برای شوهران خود یا پدران یا پدران شوهر یا پسران خود یا پسران شوهر یا برادران خود یا پسران برادران و پسران خواهران خود یا زنان خود یعنی زنان مسلمه یا کنیزان ملکی خویش یا مردان اتباع خانواده که رغبت به زنان ندارند یا اطفالی که هنوز بر عورت و محارم زنان آگاه نیستند و از غیر این اشخاص مذکور احتجاب و احتراز کنند و آن طور پای به زمین نزنند که خلخال و زیور پنهان پاهایشان معلوم شود. و ای اهل ایمان، همه به درگاه خدا توبه کنید، باشد که رستگار شوید» اما مفسران به شأن نزول و تفسیر آیه 59 سوره احزاب پرداخته‌اند و فقهای معاصر و مخصوصا از زمان آیت‌الله بروجردی و محقق داماد یزدی، این موضوع را در نظر داشته‌اند.

نکته مهم این است که آنچه مورد بحث فقها قرار گرفته مقدارِ استثنا بوده وگرنه در ضرورت اصل پوشش و واجب بودن آن اختلافی نیست. مرحوم حکیم می‌‌گوید مواردی که استثنا شده همانند زنان کهنسال، نابینایان، به هنگام معالجه و درمان، بردگان، زنان بادیه‌نشین و نگاه به زنانی که قصد ازدواج با او را دارید، بیشتر مورد بحث قرار گرفته است. لذا این موارد نشان می‌دهد اصل پوشش ضروری است و آیات و روایات بسیاری هم در این زمینه وجود دارد. علمای اهل سنت هم در مورد اینکه اصل پوشش از واجبات برای زنان است تأکید کرده و شک و شبهه‌ای در این‌باره ندارند.

حجاب حکمی مولوی است یا ارشادی؟

مفسران شیعه و اهل سنت درباره مواردی همانند زینت در آیه 31 سوره نور صحبت کرده و در سه موضوع شامل مقدار مجاز از نظر مقدار پوشش و موارد استثنا بحث داشته‌اند. سبک و سیاق این آیه نشان می‌دهد که در مقام بیانِ حکم است اما به موارد استثنا هم اشاره شده است. اما درباره آیه 59 سوره احزاب باید گفت که چند بحث در این زمینه وجود دارد که یکی از آنها شأن نزول آیه است. چند شأن نزول برای آن وجود دارد که با وجود اختلافات، همگی گفته‌اند چون در گذشته، دستشویی در منزل وجود نداشته و در اطراف منزل بوده است بنابراین وقتی زن‌ها، شب‌ها برای مواردی همانند نماز یا قضای حاجب بیرون رفته‌اند و بدون جلباب هم بودند لذا مردان هرزه یا منافقان سر راه آنان نشسته و به آنها متلک انداخته یا اذیت می‌کردند بنابراین وقتی بین آنها بحثی پیش می‌آمد آن افراد هم می‌گفتند ما نمی‌دانستیم اینها زن مسلمان هستند بلکه تصور ما این بود که اینها کنیز هستند.

یکی از مواردی که در مفهوم‌شناسی در قرآن اهمیت زیادی دارد کلمه «جلباب» است. ابن منظور، چند مورد را در این‌باره مورد اشاره قرار داده است و از جمله گفته پارچه‌ای کوچکتر از ردا است که زن به وسیله آن سر و سینه خود را می‌پوشاند. همچنین گفته‌اند پیراهن گشادی کوچکتر از ملحفه یا لباسی همانند مانتوی امروزی است که زن لباس‌های زیرین خود را به وسیله آن می‌پوشاند. همچنین گفته شده چادر یا روپوشی است که زن به وسیله آن خودش را در بر می‌گیرد. جلباب به مقنعه نیز ترجمه شده است. البته برخی گفته‌اند که جلباب صرفاً مخصوص مردان نبوده بلکه شبیه به عبا یا روپوشی بوده که به دوش می‌انداختند اما زنان در شب برای قضای حاجت آن را بر دوش می‌انداختند تا عده‌ای گمان نکنند کنیز هستند و در نتیجه مورد تعرض قرار نگیرند.

شهید مطهری می‌گوید جلباب موسمی و مقطعی نبوده چون نشانه‌ای برای عفت‌مندی زن بوده است و آنچه که بنده از مجموعه این اقوال نتیجه گرفته‌ام هم این است که چنین دیدگاهی صحیح‌تر است لذا حجاب نشانه‌ای از حیا و وقار و برای دورداشت فاسقان است بنابراین حکم مولوی و برای همیشه است و اصلِ پوشیدنی که بتواند دیگران را از زن‌ها دور نگه دارد و مورد طمع مردان قرار نگیرد برای هر زمانی مورد تأکید اسلام است.