ابلیس بنیانگذار «تعصب» است

به گزارش ایکنا از قزوین، محسن حق‌شناس، استاد نهج‌البلاغه، در دومین جلسه از تفسیر خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه به بیان اینکه خلقت آدم آزمونی برای ملائکه بود، گفت: امیرالمؤمنین(ع) فرمودند ثُمَّ اخْتَبَرَ بِذلِک مَلاَئِکتَهُ الْمُقَرَّبِینَ، خدا اینگونه اراده کرد تا فرشتگان و ملائکه مقرب خود را اختبار کرده و محک بزند لِیمِیزَ الْمُتَوَاضِعِینَ مِنْهُمْ مِنَ الْمُسْتَکْبِرِینَ، تا ملائکه مستکبر از ملائکه متواضع تمیز و تشخیص داده شوند. فَقَالَ سُبْحَانَهُ وَ هُوَ الْعَالِمُ بِمُضْمَرَاتِ الْقُلُوبِ، وَ مَحْجُوبَاتِ الْغُیوبِ خدای متعالی که از راز درون دل‌ها آگاه است و از پرده غیب خبر دارد با خلقت انسان ملائکه مقرب خود را به ورطه امتحان کشانده است.

وی اظهار کرد: امام علی(ع) خطبه را اینگونه ادامه می‌دهند که خداوند در قرآن فرمودند إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ طِينٍ/ فَإِذا سَوَّيْتُهُ وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِنْ رُوحِي فَقَعُوا لَهُ ساجِدِينَ/ فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ/ إِلَّا إِبْلِيسَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ من انسانی را از خاک آفریدم و از روح خود در آن دمیدم، زمانی‌که به اتمام رسید همه بر او سجده کنید، پس به جز ابلیس همه ملائک بر آدم سجده کردند.

بیشتر بخوانید: 

• هر آنچه که باید درباره شیطان بدانیم
• شیطان چه گناهانی را زینت می‌دهد

این استاد نهج‌البلاغه در ادامه تفسیر خطبه قاصعه بیان کرد: اعْتَرَضَتْهُ الْحَمِیةُ فَافْتَخَرَ عَلَی آدَمَ بِخَلْقِهِ، ابلیس بر آدم رشک برد و به سبب نوع خلقت خود به آدم بالید وَ تَعَصَّبَ عَلَیهِ لِاَصْلِهِ و به اصل خود تفاخر کرد.حضرت امیر(ع) باز هم ابلیس را بیش از پیش معرفی می‌کند؛ فَعَدُوُّ آل‍لّهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِینَ، ابلیس دشمن خدا و پیشوای متعصبین است وَ سَلَفُ الْمُسْتَکْبِرِینَ، و پیشرو مستکبران عالم است الَّذِی وَضَعَ أَسَاسَ الْعَصَبِیةِ، بنیانگذار عصبیت و تعصب است. چون حمیّت، افراطی‌گری و شدت‌ورزی از خصوصیات ابلیس بود، به سبب خلقتش از آتش بر آدم فخر فروشی کرد و در برابر او تعصب ورزید و بر جوهره وجودی خود تفاخر کرد.

ظاهربینی؛ صفتی شیطانی

وی تصریح کرد: ابلیس از خلقت آدم تنها جوهره «خاک» را دید و به سرکشی پرداخت در حالی‌که ماهیت خلقت آدم روح دمیده شده، علم و عقل او بود. یکی از ویژگی‌های ابلیس نگاه ظاهربینانه است. افکار شیطانی هم انسان را به‌جایی می‌رساند که با ظاهرگرایی و قیاس، خود را کبیر و دیگران را صغیر می‌شمارد. یکی از ویژگی‌های انسان متعصب، ظاهربینی است که در پی آن قیاس به‌وجود می‌آید. مشکل بزرگ شیطان صفتان، قیاس است. اولین کسی که قیاس کرد شیطان بود. از دل قیاس و ظاهر بینی، کبر و غرور بیرون می‌آید.

حق‌شناس در ادامه تفسیر خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه اظهارکرد: فَعَدُوُّ آل‍لّهِ إِمَامُ الْمُتَعَصِّبِینَ، حضرت از لفظ به کار رفته در قرآن استفاده می‌کند و می‌گوید «شیطان دشمن خداست» چون دستور خدا را زیر پا گذاشته است و از آن فراتر رفته و انکار باطنی کرده است و خود را در مقابل خدا قرار داده و مدعی است که بیش از خدا می‌فهمد و این کفر است.

گناه شیطان؛ انکار باطنی خداوند

وی اظهار کرد: اطاعت از خدا و رسول در پی یکدیگر می‌آیند؛ شیطان در برابر آدم تکبر ورزید و سرپیچی کرد پس به واقع از خدا سرپیچی کرده است و این عاملی برای خانمان‌سوزی او شد.

این استاد نهج‌البلاغه با اشاره به اینکه شیطان ادعای کبریایی داشته، گفت: وَ نَازَعَ آل‍لّهَ رِدَاءَ الْجَبْرِیةِ، وَ ادَّرَعَ لِبَاسَ التَّعَزُّزِ، ابلیس با خداوند بر سر کسوت عزت و جبروت به مقابله و منازعه پرداخت و ادعای کبریایی کرد و این در حالیست که عزت و کبریایی تنها از آن خداست. ما برای اذعان به این صفات الهی در ابتدای هر کاری «بسم‌الله» می‌گوییم و نماز خود را با «الله‌اکبر» آغاز می‌کنیم.

وی به تذکر حضرت امیر(ع) در این خطبه پرداخت و بیان کرد: ألاَ تَرَوْنَ کیفَ صَغَّرَهُ آل‍لّهُ بِتَکبُّرِهِ، وَ وَضَعَهُ بِتَرَفُّعِهِ، آیا نمی‌بینید که خداوند چگونه شیطان را به سبب تکبرش تحقیر کرد؟ کسی که متکبر می‌شود متوهم است و هر کسی در پیشگاه خدا سرکشی کرده و خلاف دستور الهی عمل کند نتیجه عکس دریافت خواهد کرد، چرا که با کذب نمی‌توان اوج گرفت. ابلیس خود را بالا برد اما خداوند او را به پایین کشید فَجَعَلَهُ فِی الدُّنْیا مَدْحُوراً، وَ اَعَدَّ لَهُ فِی الْاخِرَةِ سَعِیراً؟! تا در دنیا مطرود و در آخرت در دل آتش گداخته باشد.

آزمون خدا از اموری است که از اصل آنها بی‌خبریم

این استاد نهج‌البلاغه در ادامه تفسیر خطبه قاصعه با بیان اینکه نوع خلقت آدم، آزمون ملائکه بود، تصریح کرد: لَوْ أَرَادَ آل‍لّهُ أَنْ یخْلُقَ آدَمَ مِنْ نُور یخْطَفُ الْاَبْصارَ ضِیاؤُهُ، اگر خدای تعالی اراده می‌کرد آدم را از نوری بیافریند که پرتو این نور دیدگان را خیره کند وَ یبْهَرُ الْعُقُولَ رُوَاؤُهُ و زیبایی در آدم خلق می‌کرد که چشم و عقل را می‌ربود.

وی ادامه داد: وَ طِیب یأْخُذُ الْاَنْفَاسَ عَرْفُهُ، و بوی خوشش دماغ را پر می‌کرد لَفَعَلَ خدا می‌توانست چنین کند. وَ لَوْ فَعَلَ لَظَلَّتْ لَهُ الْاَعْنَاقُ خَاضِعَةً، اگر خدا چنین می‌کرد گردن‌ها در مقابل او به خضوع خم می‌شد وَ لَخَفَّتِ الْبَلْوَی فِیهِ عَلَی الْمَلاَئِکةِ و کار آزمایش ملائکه در مقابل آدم آسان می‌شد.

حق‌شناس یادآور شد: وَ لکنَّ آل‍لّهَ سُبْحَانَهُ یبْتَلِی خَلْقَهُ بِبَعْضِ مَا یجْهَلُونَ أَصْلَهُ، اما خدا خلق خود را به اموری می‌آزماید که از فلسفه آن آگاهی ندارند تَمْییزاً بِالاِخْتِبَارِ لَهُمْ، وَ نَفْیاً لِلاِسْتِکْبارِ عَنْهُمْ، امتحانات است که مشخص می‌کند آنان چند مرده حلاجند تا خدا آن‌ها را از لوث خودکامگی خارج کند و تکبر و غرور از آن‌ها دور شود.

وی در پایان دومین جلسه از تفسیر خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه گفت: از کاری که خداوند با ابلیس کرد عبرت بگیرید که این ابتلا اعمال طولانی و عبادت‌های ۶ هزار ساله او را بر باد داد و ما همواره در امتحان قرار داریم.