خلوص، همراهی با هدف خلقت و نفی استکبار؛ سه نکته تفسیری سوره حمد
حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب‌الله شعبانی با بیان اینکه آیه «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» سه نکته(خلوص، همراهی با هدف خلقت و نفی استکبار) را از سوی بنده بیان می‌کند، گفت: در این آیه پس از درک پنج صفت الهی، انسان حضور خداوند را درک می‌کند و استفاده از ضمیر مخاطب در این قسمت برای این است که در پیشگاه الهی به مقام حضور رسیده‌ایم.
به گزارش ایکنا از همدان، حجت‌الاسلام والمسلمین حبیب‌الله شعبانی موثقی، نماینده ولی فقیه در استان و امام جمعه همدان، چهارم دی‌ماه در شصت‌وهشتمین جلسه تفسیر قرآن کریم که در مسجد مهدیه همدان برگزار شد، در ادامه تفسیر سوره حمد اظهار کرد: اگر انسان این پنج صفت الهی که در سوره حمد مطرح شد؛ از جمله الوهیت(الله)، ربوبیت(رب‌العالمین)، رحمانیت، رحیمیت و مالکیت پروردگار را درک کند به این فهم نائل می‌شود که کسی غیر از خداوند در این عالم مؤثر نیست.
وی افزود: در این صورت براساس گفته بزرگان، انسان به مقام حضور دست پیدا می‌کند و مرحله غیبت به حضور تبدیل می‌شود، در این قسمت سوره «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» حضور خداوند را درک می‌کنیم و می‌گوییم ایاک نعبد، فقط تو را می‌پرستیم و نمی‌گوییم «ایاه نعبد»، این ضمیر مخاطب برای این است که در پیشگاه الهی به مقام حضور رسیده‌ایم.
بیشتر بخوانید:
- سوره «حمد» خوف و رجا را در وجود انسان به نظم می‌رساند
- دلیل خواندن سوره حمد در نماز چیست
- اصلی‌ترین مشکل بشر فراموش کردن «رب» است
- گناه به معنای انکار عملی ربوبیت تشریعی خداوند است
- مالک بودن خداوند همراه با دوستی و مبتنی بر مهرورزی است
شعبانی با اشاره به اینکه این آیه سوره حمد سه نکته را برای انسان تفهیم می‌کند؛ گفت: اولین نکته نفی کبر است تا بگوییم ما متکبر و اهل استکبار نیستیم، قرآن کریم کسانی را که اهل عبادت نیستند مستکبر معرفی می‌کند «...إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ؛ ... در حقيقت كسانى كه از پرستش من كبر مى‌ورزند به‌زودى خوار در دوزخ درمى‌آيند» (غافر/ 60)؛ کبر به معنای خودبزرگ‌بینی است.
امام جمعه همدان یادآور شد: حضرت زهرا(س) در خطبه فدکیه وقتی فلسفه عبادت‌ها را بیان می‌کنند، می‌فرمایند «فَرَضَ اللّه ُ الصَّلاةَ تَنزِيها مِنَ الكِبرِ؛ خداوند نماز را براى دورى از كبر واجب كرد»، از این‌رو در حین نماز بالاترین و شریف‌ترین قسمت بدن خود که پیشانی است را روی خاک قرار می‌دهیم تا احساس نکنیم کسی هستیم. همچنین در مورد کبر در روایت داریم کسی که ذره‌ای از کبر در وجودش باشد به بهشت وارد نمی‌شود، چراکه کبر در مقابل عبادت قرار دارد.
وی با اشاره به نکته دوم آیه «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» بیان کرد: اخلاص دومین نکته است، یکی از دستوراتی که قرآن کریم صریحاً به آن اشاره می‌کند این است که فقط خداوند را عبادت کنید «وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا؛ و در پرستش پروردگارش هيچ‌كس را شريک نکند» (کهف/ 110)؛ انسان یا خدا را عبادت می‌کند یا خودش را و یا شیطان را؛ عبادت‌های ما نباید عبادت نفس یا شیطان شود.
نماینده ولی فقیه در همدان با اشاره به آیه 43 سوره فرقان «أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَٰهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا؛ آيا آن كس را كه هواى نفس را به خدايى گرفته بود ديدى؟ آيا تو ضامن او هستى؟»، تصریح کرد: گاهی انسان هواهای نفسانی خود را الله و معبود قرار می‌دهد. عبادت شیطان نیز فقط سجده کردن به او و یا عبادت به زبان و در ظاهر نیست که به‌طور مثال کسی شیطان‌پرست باشد، همان‌طور که در روایت داریم عبادت یعنی گوش دادن و اطاعت کردن. عبادت از شیطان اطاعت و پیروی کردن از دستورات اوست. قرآن کریم از این اطاعت کردن دشمن انسان (شیطان) تعجب می‌کند و می‌فرماید: «الَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يَا بَنِي آدَمَ أَنْ لَا تَعْبُدُوا الشَّيْطَانَ ۖ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ» (یس/ 60)؛ براساس تعبیر قرآن کریم بدترین دشمن شما نزدیک‌ترین فرد به شماست که آن نفس است.
وی ادامه داد: نکته سومی که از آیه «إِیَّاکَ نَعْبُدُ وَ إِیَّاکَ نَسْتَعینُ» برداشت می‌شود این است که ما به خدا اعلام می‌کنیم با هدف خلقت آفرینش همسو هستیم. همان‌طور که در آیه 93 سوره مریم بیان شده است «إِنْ كُلُّ مَنْ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِي الرَّحْمَٰنِ عَبْدًا؛ هيچ چيز در آسمان‌ها و زمين نيست مگر آنكه به بندگى سوى خداى رحمان بيايد.»
شعبانی تصریح کرد: همه هستی عبدالله است و تنها یک موجود است که خدا به او درک و شعور و اختیار داده و اوست که سرکشی می‌کند و او انسان است، وقتی می‌گوییم «ایاک نعبد» یعنی من با وجود اینکه موجود مختاری هستم، اما من هم عبادت‌کننده تو هستم. در این اختیار این‌طور نیست که همه چیز در دست ما باشد؛ قسمت دوم آیه می‌گوید «ایاک نستعین» از تو استعانت و یاری می‌خواهیم.
وی در پایان با این پرسش که چرا در این آیه قرآن کریم فعل به‌صورت جمع به‌کار رفته است، گفت: با وجود اینکه انسان ممکن است تنهایی عبادت کند و نماز بخواند این ما کیست که در آیه به آن اشاره شده است، این استفاده از فعل جمع علت‌های مختلفی دارد، اول اینکه در ابتدا که نماز بر بندگان واجب شد نماز جماعت بود و پس از آن اجازه نماز فرادی داده شد، علت دیگر آن نیز در جلسات بعدی بیان می‌شود.
انتهای پیام
