چرا فضای حداقلی مساجد به حداکثر جمعیت اختصاص دارد

به گزارش ایکنا، وقتی مسئله تربیت در خانواده مطرح می‌شود، تأکید همگان بر نقش مهم بانوان در مسائل تربیتی خانواده به ویژه تربیت کودکان است، اما وقتی پای مکانی به میان می‌آید که بانوان در آنجا ارتقای فکری پیدا کنند و با مسائل مهم تربیت دینی آشنا شوند، کوچک‌ترین و کم‌امکانات‌ترین و از نظر دسترسی مشکل‌ترین مکان مساجد در اختیار بانوان قرار داده می‌شود. 

بانوان نیمی از جمعیت کشورمان را تشکیل می‌دهند و با توجه به نقش مهم مادری معمولاً نمی‌توانند بدون فرزندان خود در محیط‌های مختلف حضور داشته باشند، بنابراین هر جا که بانوان باشند، کودکان نیز حضور دارند، پس باید امکاناتی بیش از نصف جمعیت را در اختیار داشته باشند؛ این حقیقت واضح‌ را همگان می‌دانند، ولی مشخص نیست که چرا در طراحی، ساخت و اختصاص امکانات مساجد همیشه بخش بانوان در درجه دوم اهمیت قرار داده می‌شود؟

در همین خصوص با مهین ساعدی، مدرس دانشگاه، پژوهشگر حوزه مسجد و نویسنده کتاب «مسجد و زن» به گفت‌وگو پرداختیم.

وی در پاسخ به این سؤال که آیا در طراحی و ساخت مساجد ما به نیازهای بانوان توجه شده است؟ گفت: اصولاً مساجد باید طوری ساخته شود که حضور مردان و زنان در آن مقدور باشد ولی وقتی عموم مساجد کشورمان را مشاهده می‌کنیم، می‌بینیم که قسمت بانوان مساجد به مطلوبی قسمت آقایان نیست، شبستان بانوان چندان مناسب بانوان ساخته نشده است، یا قسمت‌های کوچکتری را به بانوان اختصاص داده‌اند یا قسمت بانوان در طبقه بالا و حتی بالکن مسجد قرار دارد.

ساعدی ادامه داد: حتی مسجدی در منطقه افسریه تهران دیدم که برای ورود به قسمت بانوان باید از در کوچکی که در کوچه پشت مسجد بود، وارد راهروی نامناسبی می‌شدیم و از پله‌های نامناسب بالا می‌رفتیم تا به قسمت بانوان برسیم.

وی ضمن انتقاد از اینکه در کلان‌شهری مثل تهران که باید امکانات بیشتر باشد، باز هم بخش بانوان مساجد چندان وضعیت مطلوبی ندارد، گفت: مساجد به ویژه برای حضور بانوان مسن نامناسب است؛ بانوان مسن نمی‌توانند از پله‌های متعدد برای وضو پایین بروند و بعد از پله‌های متعدد برای اقامه نماز بالا بروند. همچنین بانوان دسترسی آسانی به بخش خانم‌های مساجد ندارند.

مساوات در فضای مساجد برای بانوان

این نویسنده حوزه مسجد افزود: این معایب در حالی است که پیامبر(ص) تأکید فرموده‌اند که مساجد طوری ساخته شوند که زنان نیز بتوانند به صورت مساوی با مردان از آن استفاده کنند اما ما مساوات در فضای مساجد بین بانوان و آقایان را در بسیاری از مساجد کشور مشاهده نمی‌کنیم. البته در مساجدی که به تازگی ساخته شده‌اند، سعی شده این مسئله رعایت شود و فضای مناسبی به شبستان بانوان اختصاص داده شده، سرویس بهداشتی مناسب تعبیه و شبستان بانوان از نظر گرمایش، سرمایش، فرش، سیستم صوتی برای شنیدن صدای امام جماعت و ... مناسب باشد؛ اما مسئله این است که بیشتر مساجد ما تازه‌ساز نیست.

ساعدی جانمایی مساجد از نظر دسترسی را یکی از مهم‌ترین مسائل مربوط به مساجد عنوان کرد و گفت: برخی از محله‌ها تعداد زیادی مسجد دارند در حالی که برخی از محلات فاقد مسجد هستند و همین مسئله موجب می‌شود دسترسی به مساجد به خصوص برای قشر بانوان راحت نباشد. در ساخت مساجد مسئله دسترسی باید بیش از گذشته مورد توجه باشد به خصوص باید به این مسئله توجه کرد که با وسایل نقلیه عمومی و شخصی بتوان به راحتی به مساجد دسترسی داشت، برای اینکه بانوان مسیر رسیدن به مسجد را در نظر می‌گیرند.

فضای بهتر؛ آموزش بهتر برای بانوان

وی ادامه داد: نیمی از جمعیت جهان را بانوان تشکیل می‌دهند و این بانوان هستند که بیشترین مسئولیت در تربیت کودکان را برعهده دارند. مساجد نیز فقط برای اقامه نماز نیستند و حضور در مساجد جنبه فرهنگی، آموزشی، تربیتی، سیاسی و ... دارد. اگر برای بانوان در مساجد ارزش و اعتبار قائل شویم و بانوان حس راحتی در مساجد داشته باشند و فضای مناسبی در مسجد داشته باشند می‌توانند آموزش بهتری دریافت و نقش خود را در جامعه بهتر ایفا کنند.

ساعدی افزود: کودکان در دامان مادرشان بزرگ می‌شوند و اگر مساجد مکان بهتر و با امکانات بیشتری برای حضور تربیتی بانوان باشد، با ارتقای تربیت دینی و فرهنگی بانوان، طبیعتاً فرزندان سالم‌تر و بالنده‌تری هم تربیت می‌شوند. یعنی اگر منِ مادر وارد فضای مسجد شوم و مسجد را یک فضای فرهنگی، دینی، آموزشی و حتی سیاسی مناسب بدانم، رشد فکری و مذهبی خوبی پیدا می‌کنم و می‌توانم در قبال همسر و فرزندانم و حتی در قبال همسایه، دوست و اقوامم فعالیت و ارتباط مناسب‌تری داشته باشم. فضای مساجد هرقدر به زنان اعتبار بیشتری بدهد، باعث تکامل روحی و روانی بیشتر زنان می‌شود.

نویسنده کتاب «مسجد و زن» در پاسخ به این سؤال که چه پژوهش‌هایی در حوزه مسجد و بانوان در کشور انجام شده است؟ گفت: در خصوص مساجد پژوهش‌های زیادی در داخل و خارج از ایران صورت گرفته است اما تا سال 1399 که خود ما آغاز به فعالیت کردیم، بررسی‌های ما نشان داد در خصوص مسجد و زنان کتاب مستقلی وجود ندارد و همین مسئله موجب شد با همکاری آقای م‍ح‍م‍دع‍ل‍ی‌ م‍وظف‌‌رس‍ت‍م‍ی‌ اقدام به تألیف کتاب «مسجد و زن» کنیم. البته در ادامه پژوهش‌ها و مقالات بیشتری در حوزه زن و مسجد چاپ شده است اما همچنان جای کار در این زمینه بسیار زیاد است.

راهکارهای افزایش حضور بانوان در مساجد

وی به محتوای این کتاب نیز اشاره کرد و گفت: یکی از بخش‌های این کتاب به بررسی راهکارهای افزایش حضور بانوان در مساجد اختصاص دارد و توجه به فضایی که به بانوان در مساجد اختصاص داده می‌شود، توجه به ایمنی، سرمایش، گرمایش، سهولت دسترسی، مسائل بهداشتی و ... به عنوان راهکار افزایش حضور بانوان در مساجد مطرح شده است.

ساعدی افزود: بسیاری از بانوان فرزند کوچک دارند و باید فرزند خود را همراهشان به مسجد ببرند؛ اگر فضایی در مسجد برای بچه‌ها در قالب مهدکودک یا اتاق کودک و یا حتی فضای بازی برای بچه‌ها در گوشه‌ای از حیاط مسجد در نظر گرفته شود که مادران خیالشان راحت باشد که فرزندشان در فضای امنی مشغول بازی است، این اقدام به حضور بیشتر بانوان در مساجد منجر می‌شود.

این پژوهشگر حوزه مسجد افزود: در بخش فرهنگی بانوان به کلاس‌های آموزشی مختلفی نیاز دارند که در صورت برگزاری این کلاس‌ها در مساجد و ایجاد فضای فرهنگی مناسب، استقبال بانوان از مساجد بیشتر خواهد شد مثل برگزاری کلاس‌های همسرداری، مهارت زندگی، مهارت فرزندپروری، همچنین کلاس‌هاس هنری، خانه‌داری و آموزش قرآن و احکام شاهد استقبال بیشتر بانوان از حضور در مساجد خواهیم بود.

بانوان عضو هیئت امنای مساجد باشند

وی بر لزوم مشارکت بانوان در اداره مساجد نیز تأکید کرد و گفت: برگزاری جلسات هم‌اندیشی در بخش‌های مختلف با حضور بانوان می‌تواند نقش مهمی در ارتقای کیفیت مساجد برای حضور بانوان داشته باشد. اگر بانوان نماینده‌ای در هیئت امنای مساجد داشته باشند نشان می‌دهد که هم به وجود بانوان بیشتر توجه شده است، هم از افکار و اندیشه‌های بانوان در اداره مساجد استفاده می‌شود و هم نیازهای بانوان به مسئولان مساجد منتقل می‌شود.

ساعدی با اشاره به نقش مدیریتی امام جماعت مساجد و نقشی که ائمه جماعت می‌توانند در تسهیل حضور بانوان در مساجد داشته باشند، گفت: امام جماعت مدیر مسجد است؛ اگر ائمه جماعت آموزش‌های لازم برای ارتباط مؤثر با مخاطبان مختلف مسجد را دریافت کنند، رفتار درست آنها با اقشار مختلف موجب می‌شود کسی از مسجد گریزان نباشد.

کم‌لطفی به مساجد با سراهای محله

وی ادامه داد: همچنین ائمه جماعت می‌توانند در مناسبت‌های خاص بانوان مثل هفته زن و روز مادر سخنرانی‌های خود را با موضوع بانوان انجام دهند. در زمان پیامبر(ص) مسجد پایگاه مهمی بود و همه چیز از مساجد شروع می‌شد اما اکنون به مساجد کم لطفی شده و با ساخت سراهای محله و فرهنگسراها نقش مسجد کم رنگ شده است اما اگر بیشتر به مساجد بها بدهیم و مساجد را فقط حوزه‌ رأی‌گیری ندانیم، حضور مردم در مساجد بیشتر خواهد شد. حتی در زمان پیامبر(ص) جشن‌ها و عقدها در مساجد انجام می‌شد اما اکنون بیشتر مراسم ترحیم در مساجد برگزار می‌شود و باید به برگزاری مناسبت‌های شادی‌آفرین در مساجد توجه بیشتری شود.