توسعه فرهنگ قرآنی در جامعه منحصر به مؤسسات قرآنی نیست + فیلم

شهرری یکی از مناطق تهران بزرگ است که به دلیل بافت مذهبی و مضجع سیدالکریم، آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) در این خطه، اهتمام به فعالیت‌های قرآنی و راه‌اندازی مؤسسات و خانه‌های قرآنی و هیئات مذهبی اندکی بیش از سایر مناطق احساس می‌شود. مؤسسه قرآن و عترت بیت‌الامیر(ع) یکی از مراکز فعال قرآنی ـ مردمی است که در خیابان شهید سیدحسن غیوری، بالاتر از چهارراه خط آهن قرار دارد.

این مؤسسه با مدیریت محمدناصر حسینی‌علایی از روشندلان مرتّل قرآن و حافظ 15 جزء قرآن کریم اداره می‌شود. حسینی‌علایی متولد سال 1341 و دارای مدرک کارشناسی ارشد از دوره نخست رشته معارف اسلامی و علوم سیاسی از دانشگاه امام صادق(ع) است.

وی در کنار تحصیلات آکادمیک به تحصیلات علوم حوزوی نیز پرداخته است و در علم فقه، کتاب‌هایی نظیر شرح لمعه و مکاسب را خوانده است و از سال 66 تاکنون در دانشگاه‌های مختلف چون فرهنگیان، آزاد اسلامی و ... مشغول به تدریس است. وی عضو هیئت علمی دانشگاه فرهنگیان پردیس شهید مفتح و عضو گروه معارف و الهیات این دانشگاه است.

حسینی‌علایی ورودش به عرصه قرآن را مدیون یکی از دوستان پدرش می‌داند. هنگامی که دید او از شنیدن آیات قرآن، لذت می‌برد، آلبوم کامل از قرائت تحقیق عبدالباسط تهیه کرده و در اختیار او قرار داده است در حالی که دانش‌آموز سوم ابتدایی بوده است. این هدیه شوق و اشتیاق او را به استماع تلاوت قرآن دو چندان کرد، به طوری که حتی از این طریق توانسته نیمی از اجزاء قرآن را حفظ کند، اما نتوانست حفظش را ادامه دهد و محفوظاتش را نیز تثبیت کند. اینک نیز دوشنبه‌شب‌ها در مؤسسه جلسه تفسیر قرآن ویژه آقایان را برگزار کرده است. در ادامه مشروح گفت‌وگو با محمدناصر حسینی‌علایی را می‌خوانید؛

ایکنا ـ فعالیت مؤسسه از چه سالی آغاز شد؟

مؤسسه قرآن و عترت بیت‌الامیر(ع) فعالیتش را به صورت غیر رسمی از سال 1390 آغاز کرد و پس از سپری شدن فرایند اداری و روند ثبت در اداره ثبت‌ شرکت‌ها در سال 1394 موفق به اخذ مجوزهای لازم شد و سپس فعالیتش را به صورت رسمی ادامه داد.

پس از اخذ مجوز، چارت سازمانی را برای فعالیت‌های مؤسسه در نظر گرفتیم تا به مدت پنج سال به صورت آزمایشی اجرا شود. براساس این چارت پنج معاونت آموزشی با مدیریت صدیقه بهرامی، علمی ـ پژوهشی با مدیریت حمید قلندری، فرهنگی، هنری و توسعه منابع درنظر گرفته شد تا اینکه سرانجام در سال 1400 فعالیت معاونت فرهنگی با هنری ادغام شد و تحت یک عنوان و با مدیریت محمدرضا مؤمن اداره می‌شود.

در کنار این فعالیت‌ها سه مرکز چون مشاوره(ارائه خدمات مشاوره‌ای تحصیلی، اشتغال، خانوادگی، زوجین، ترک اعتیاد و ...)، فناوری اطلاعات و روابط عمومی و اطلاع‌رسانی تحت پوشش بیت‌الامیر فعالیت می‌کند و دو دفتر به صورت مستقل در تصمیم‌گیری‌ها و هزینه‌های مالی و دارا بودن هیئت امنا و هیئت مدیره اما تحت اشراف مؤسسه فعالیت می‌کند؛ یکی صندوق قرض‌الحسنه بیت‌الامیر(ع) (با 30 نفر عضو هیئت امنا و هفت نفر عضو در هیئت مدیره و با 1600 عضو)  و دیگری هیئت مذهبی مؤسسه است(که در ایام‌های مناسبتی دارای برنامه‌های متنوع است).

همچنین در چارت جدید، دفتری به نام «دفتر مطالعه و راهنمایی تفکر» با مسئولیت محمدعلی تقوی‌راد پیش‌بینی کردیم تا با هدف راهنمایی اقشار مختلف از مخاطبان به لحاظ سنی و ارائه محتواهای مناسب، خدمت‌رسانی کند.

این مؤسسه تا سال 1400 از سازمان دارالقرآن الکریم به عنوان مؤسسه‌ای در حوزه آموزش عمومی محسوب می‌شد، اما از سال 1400 این مؤسسه به دلیل گستردگی فعالیت‌های تخصصی و عمومی به درجه چندمنظوره، ارتقا پیدا کرد و سازمان دارالقرآن الکریم نیز براساس مستندات ارائه شده، بیت‌الامیر را در دایره مؤسسات چندمنظوره قرار داد.

ایکنا ـ مؤسسه شعب نیز دارد؟

این مؤسسه به دلیل گستردگی فعالیت‌هایش سه شعبه را تأسیس کرده است؛ یکی از شعبه‌ها در مسعودیه تهران، شعبه دوم در خیابان ده‌حقی و شعبه سوم در خیابان بنی‌هاشم تهران قرار دارد. هر چند در نظر داریم تا به دلیل گستردگی فعالیت‌ها، شعبی را در استان‌ها و حتی در کشورهایی چون بیروت و عراق راه‌اندازی کنیم. این سه شعبه فعال هستند و به صورت تخصصی‌تر از دفتر مرکزی مؤسسه فعالیت می‌کنند، شعبه یک (مسعودیه) به تشکیل گروه تواشیح و همخوانی به نام شمیم یاس توجه کرده است که به صورت تخصصی در کنار برگزاری سایر دوره‌های آموزشی به این امر پرداخته است.  شعبه دوم (ده‌حقی) نیز در کنار آموزش قرآن به صورت تخصصی در عرصه کودک در منطقه 15 و 14 فعالیت می‌کند و شعبه سوم(خیابان بنی‌هاشم) نیز عمدتا در عرصه فضای مجازی بزرگسالان کار می‌کنند که فعالیت‌های آموزشی مجازی مؤسسه با زهرا علایی‌حسینی، حافظ کل قرآن و خواهرم است. 

ایکنا ـ درباره برگزاری دوره‌ها و راه‌اندازی شعب، چه میزان از مخاطبان یا در سطح منطقه نیازسنجی انجام شده است؟

قطعا راه‌اندازی یا ادغام کردن بخش‌ها و واحدهای مختلف مؤسسه پیرو نیازسنجی و استقبال مخاطبان یا بالعکس آن، صورت گرفته است. چنانکه با توجه به نیاز مخاطبان از سوی واحد علمی ـ پژوهشی مؤسسه تأمین محتوا می‌شود. باید این را تأکید کنم که هر کدام از معاونت‌ها یک شورای مستقل دارد که تصمیمات هر معاونت در آنجا اخذ می‌شود.

ایکنا ـ انتشارات الست، زیر مجموعه مؤسسه است؟

بله، این انتشارات تحت نظارت معاونت پژوهشی مؤسسه فعالیت می‌کند و در کنار تألیفات مؤسسه از بیرون از مجموعه نیز کتاب‌هایی را برای چاپ می‌گیریم. چنانکه «مدیریت و خدمت‌رسانی در نهج‌البلاغه» عنوان جدیدترین کتابی است که از سوی انتشارات الست وابسته به مؤسسه قرآن و عترت بیت‌الامیر(ع) شهرری منتشر شده است. همچنین مجموعه شش جلدی الجدول فی اعراب القرآن را آماده چاپ داریم که پس از ویرایش نهایی به چاپ می‌رسد.

از جمله کتاب‌هایی که از سوی انتشارات الست به چاپ رسیده است، می‌توان به سیری در اندیشه سیاسی معاصر، شرح غزل‌های صائب تبریزی، پنج گفتار در زمینه دستور زبان فارسی و ... اشاره کرد. فعالیت این انتشارات مدتی به دلیل مشکلات کاغذ کمرنگ شد، اما پس از فعال شدن معاونت علمی ـ پژوهشی مؤسسه، دوسالی است که انتشارات احیا شد.

ایکنا ـ آقای علایی‌حسینی از مؤسسه در پایگاه اینترنتی مؤسسه به نشانی https://www.beytolamir.com/ با عنوان مؤسسه موقوفاتی نام برده شده، از علت آن بگویید.

منابع مالی مؤسسه از طریق موهبت‌ها، موقوفات، صدقات، زکات‌ها و نذورات و هدایا تأمین می‌شود. وقف یکی از اساسی‌ترین منبع درآمدی پایدار مؤسسه است که نمی‌توان از آن چشم‌پوشی کرد، بنابر این بسیاری از درآمدهای مؤسسه حاصل وقف علاقه‌مند به عرصه قرآن یا به دلیل هم‌نامی مؤسسه با مولای متقیان حضرت علی(ع)، است. حتی در اساسنامه مؤسسه نیز پیش‌بینی شده است که پس از انحلال مؤسسه، تمامی اموال در اختیار ولی‌فقیه قرار می‌گیرد.

طبقه زیرزمین و اول این ساختمان وقف بیت‌الامیر(ع) شده است و طبقه سوم و چهارم نیز به مؤسسه هدیه شده است، هر چند شعب مؤسسه در مکان‌های استیجاری مشغول به خدمت‌رسانی به قرآن‌آموزان هستند.

ایکنا ـ چرا مؤسسه را به نام مولا علی(ع) نامگذاری کردید؟

به دلیل علاقه خاص اینجانب به حضرت علی(ع) است. خاطرم هست، هنگامی که بچه بودم و با مرحوم پدر، شب‌های قدر به مساجد می‌رفتیم، به دلیل ظلم‌هایی که ایشان شده بود، گریه می‌کردم. امیرالمؤمنین(ع) بنابر بر روایتی از پیامبر اکرم(ص) «انا و علی ابوا هذه الامة» ایشان پدر این امت هستند. به اندازه‌ای به ایشان ارادت دارم که حتی سعی می‌کنم در موقوفات و مستغلات مؤسسه نیز از اسامی، القاب و جریاناتی که جایگاه ایشان را نشان می‌دهد، استفاده ‌کنم چنانکه تاکسی را وقف مؤسسه کردند که درآمد و عواید آن نصیب مؤسسه خواهد شد و اسم آن را تاکسی «منزلت» گذاشتم، این همه به دلیل حدیثی است که پیامبر(ص) برای حضرت(ع) جایگاه و منزلتی به مانند هارون برای موسی(ع) بیان کردند و اسم انتشارات را الست گذاشتم، چون امیرالمؤمنین(ع) در روز الست و قیامت نقش اساسی دارند. این اسامی برای یادآور و تذکر جایگاه و منزلت ایشان به ما و سایرین است. 

ایکنا ـ به نظر می‌آید که مؤسسه با کسب درآمدهای پایدار از وقف و نذورات تقریبا به خودکفایی رسیده باشد، برای تجاری‌سازی فعالیت مؤسسات چه راهکارهایی را ارائه می‌دهید.

البته بیت‌الامیر به خودکفایی کامل نرسیده است و توانستیم از محل درآمدها هزینه‌های جاری مؤسسه را تأمین کنیم و حقوق پرسنل و .. را پرداخت کنیم. یکی از طرح‌های مؤسسه استفاده از خادمان افتخاری است؛ چنانکه درحال حاضر معاونت‌های مؤسسه به صورت افتخاری و به دلیل عشق و ارادت به حضرت علی(ع) با مجموعه همکاری می‌کنند. بنابراین یک راه، خادم‌پروری است.

از سوی دیگر فرهنگ وقف را بین مردم گسترش دهیم. بیت‌الامیر بر این موضوع کار کرده است، طوری که در مراسم‌ و سخنرانی‌های مختلف، مردم منطقه را با وقف در امور متعدد به ویژه وقف قرآنی آشنا کنیم. طرح دیگر که از سوی مؤسسه اجرا می‌شود، طرح «قطره تا دریا» است که می‌توانند با ارائه شفاف گزارش از فعالیت‌ها در بستر مجازی و حقیقی از کمک‌های مردمی حتی با مبلغ کم استفاده کرد، هنگامی که اعتمادسازی شود، بانیان و خیرین کمک‌کننده به مجموعه‌های مردمی بیش از پیش خواهد شد و نذورات و اعانات خود را در اختیار مؤسسات قرآنی قرار می‌دهند. دقت داشته باشید نذر تنها محدود به تهیه و توزیع غذا نمی‌شود، بلکه نذر فرهنگی، نذر اقتصادی و ... نیز از شاخه‌های مختلف نذر است که باید جامعه نسبت به آن شناخت پیدا کنند.

همچنین می‌توان با شناسایی افرادی که فرزند و همسر ندارند و درخواست باقیات الصالحات پس از فوتشان، آنها را به سمت و سوی وصیت صرف بخشی از مال به مؤسسات قرآنی، راهنمایی کرد. معتقدم اگر اغنیا فرهنگشان قوی باشد آن هنگان آنچه را که دارند با فقرا تقسیم می‌کنند.

بحث تأمین منابع مالی مؤسسات قرآنی، بسیار مهم است. دستگاه‌های دولتی اعتبار دارند، اما مؤسسات قرآنی باید بگردند تا با توجه به منابع و درآمدهای مالی، طرح‌ها و اهداف خود را پیش ببرند.

ایکنا ـ درباره نقش مؤسسات قرآنی در آموزش عمومی قرآن و میزان تأثیرگذاری آن‌ها در این زمینه بگویید.

بالاخره مؤسسات تأثیرشان را بر روی محیط پیرامون خود می‌گذارند، چراکه با عده‌ای ارتباط دارند، اما اینکه تصور کنیم مؤسسات قرآنی می‌توانند به تنهایی فرهنگ قرآنی را بالا ببرند؟! خیر. این کاری چندجانبه و چندمنظوره است. مساجد، حوزه‌ها، دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش و ...  می‌توانند در این زمینه نقش آفرین باشند. مؤسسات نیز در این زمینه تا آن حد مطلوب فاصله دارند، چراکه باید روزی فرارسد که همه در جامعه با قرآن مأنوس باشند، درحالی که بسیاری از افراد جامعه با وجود تحصیلات دانشگاهی اما هنوز روخوانی قرآن را نمی‌دانند و مؤسسات بخشی از این فقر را غنی می‌کنند و اقناع می‌کند و بخشی از این نیاز را تأمین می‌کنند و در این زمینه تأثیرگذار هستند، اما اینکه آیا تأثیرشان صددرصد است؟ باید گفت: خیر.

این موضوع نیازمند این است که سایر دستگا‌ها نیز به این موضوع ورود پیدا کنند، اما مؤسسات قرآنی می‌تواند محور این فعالیت‌ها باشند به شرط اینکه مؤسسات در هر منطقه شناسایی شود و با یکدیگر در ارتباط باشند و از ظرفیت و توانمندی یکدیگر استفاده کنند، به عبارت دیگر مؤسسه در بخش نرم‌افزاری و تولید محتوا و... همراه باشند و سخت‌افزاری و اعتبارات را دستگاه‌ها انجام دهند.

ایکنا ـ عمده‌ترین دغدغه‌ای که طی این سال‌ها فعالیت در بخش مردمی داشتید، چیست؟

نگاه مسئولان صرفا به برخی از مؤسساتی هست که خیلی فعال هستند. در آن هنگام هست که مؤسسات خرد، کوچک و کم‌بضاعت، مجبور به انحلال یا غیر فعال کردن، فعالیت‌ها می‌شوند. البته این انحلال غیر رسمی است و شنیده‌ام باتوجه به اینکه مؤسسات کوچک باید تقویت شوند تا بتوانند فعالیت خود را ادامه دهند. به طور مثال در شهرری در فعالیت‌های قرآنی، نگاه‌ها به سمت دارالقرآن آستان سیدالکریم است، این خوب است اما بدانیم که همه نمی‌توانند برای فراگیری و بهره‌مندی از آموزش قرآن به آستان عبدالعظیم(ع) بروند پس باید همین مؤسسات را تقویت کنیم و محلات را تحت نظارت قرار دهیم تا مؤسسات را حمایت کنیم.

دیگر دغدغه مؤسسات، عدم مکان و فضای فعالیت است. بالاخره روزی باید مسئله مکان مؤسسات قرآنی حل شود، پرداخت اجاره‌بهاهای سنگین و در قبال آن دریافت شهریه‌های اندک، عمده‌ترین دغدغه مؤسسات قرآنی است، چنانکه ما با همین مسئله در شعبه مسعودیه مؤسسه نیز روبرو هستیم.

از سوی دیگر عدم اطمینان دستگاه‌ها و نهادها به توانمندی مؤسسات قرآنی، مسئله دیگری است که نیازمند زمینه‌سازی اعتمادسازی به بخش مردمی است. مؤسسات قرآنی، فعالیت‌هایشان را چارت‌بندی کنند. چارت نوشتن برای مؤسسات در انجام احسن امور کمک‌کننده است به طوری که به کیفی‌سازی فعالیت‌ها می‌انجامد.

ایکنا  ـ آیا برنامه‌ای برای برگزاری دوره‌های آموزشی ویژه نابینایان در مؤسسه ندارید؟

فعلا برنامه خاصی ندارم، من و دو خواهرانم فاطمه و زهرا حسینی‌علایی که از حافظان قرآن و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ هستند، با وجود نابینا بودن اما در مدارس دانش‌آموزان عادی تحصیل کردیم. من حتی آشنایی با خط بریل ندارم و تمام آموزش‌هایم از طریق شنیدار بوده است.

بنابر گزارش ایکنا، واحد آموزش مؤسسه در کنار دوره‌های آموزش عمومی قرآن، آموزش‌های تخصصی از گروه سنی چهارسال تا بزرگسال دارد و در کنار آن دوره‌های آشنایی با سبک زندگی اسلامی ـ قرآنی، آموزش خوشنویسی و کاردستی، کارگاه‌های آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن نیز دارد.

مؤسسه بیت‌الامیر واحدی به عنوان «ری‌شناسی» دارد که با مسئولیت «سیدمحسن ماجدی» اداره می‌شود. این واحد، مستندهایی از شناخت بیشتر «ری» و اثرگذاری ری در اسلام و پیشبرد آن در ایران، اقدامات و فعالیت‌های مردم ری در پیروزی انقلاب اسلامی و ... را گردآوری کرده است تا بتواند به نسل آینده و پژوهشگران ری‌شناس ارائه دهد.

از واحدهای دیگر این مؤسسه «دفتر مطالعه و راهنمایی تفکر» است که با مسئولیت محمدعلی تقوی‌راد اداره می‌شود. این واحد با همکاری بخش ری‌شناسی مؤسسه دو همایش با محوریت نقش ری در پیروزی انقلاب اسلامی طی دو سال گذشته برگزار کرده است.

یادآور می‌شود، مؤسسه بیت‌الامیر(ع) در ری، خیابان شهیدسیدحسن غیوری، بالاتر از چهارراه خط آهن، کوچه شهید رضا امیری، پلاک 8 قرار دارد.

سمیرا انصاری