کاهش نقش شهرستان‌ها و افزایش کیفیت مشارکت؛ ضعف و قوت طرح استانی‌شدن انتخابات
گروه سیاسی: یک عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه باید معایب و محاسن طرح استانی‌شدن انتخابات را با هم سنجید و در نهایت جمع‌بندی کرد، گفت: این طرح از یک طرف با فعال ساختن احزاب به بالا رفتن کیفیت مشارکت مردم کمک می‌کند اما از طرفی نقش شهرستان‌ها و روستاها را کمتر می‌کند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) مجلس شورای اسلامی چندی پیش کلیات طرح استانی شدن انتخابات مجلس را تصویب کرد که موجب بحث‌های فراوانی در میان کارشناسان و فعالان سیاسی در موافقت یا مخالفت با این طرح گردید.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن رهامی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با ایکنا درباره تأثیر طرح استانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی در مشارکت و عدالت سیاسی و توسعه جمهوریت نظام گفت: بحث استانی شدن انتخابات از قبل هم مطرح بوده است و مسئله جدیدی نیست؛ هر موقع که صحبتی از حزبی شدن انتخابات به میان آمده است در کنار آن هم مسئله استانی شدن مطرح شده است.
وی افزود: گرچه در ایران ما فعلا احزاب قوی نداریم اما اگر احزاب و تشکل‌های سیاسی کاندیداهایی را با برنامه و ایده‌های حزب در حوزه‌های مختلف معرفی کنند و مردم هم در چارچوب برنامه آن حزب و تشکل سیاسی در سطح استانی رای دهند، این امر می‌تواند به توسعه دموکراسی و بالا رفتن کیفیت مشارکت و انتخاب مردم کمک کند.
کم‌رنگ شدن نقش شهرستان‌ها، شهرهای کوچک و روستاها
رهامی اظهار کرد: اما از طرف دیگر طرح استانی شدن انتخابات نقش شهرستان‌ها، شهرهای کوچک و روستاها را کمتر می‌کند. ممکن است فردی در سطح یک شهرستان یا بخش از موقعیت بالایی برخوردار باشد اما در سطح استان شناخت چندانی از وی وجود نداشته باشد. این سبب می‌شود که این طور افراد امکان رقابت با افراد مطرح استانی را از دست بدهند.
این استاد حقوق دانشگاه تهران عنوان کرد: به عقیده من باید نقاط ضعف و قوت این طرح را با هم دید و مورد بررسی قرار داد و به هر کدام نمره جدایی داد که این بخشی از ایرادات طرح را برطرف خواهد کرد.
وی در تشریح نقاط ضعف شرایط فعلی انتخابات فعلی مجلس گفت: یکی از نقاط ضعف این است که به دلیل ارجحیت اکثریت نسبی به جای اکثریت مطالق آرا، برخی افراد با رأی پایینی وارد مجلس می‌شوند و به نوعی نمایندگی اکثریت را برعهده ندارند که استانی شدن انتخابات این نقیصه را برطرف می‌کند و باعث می‌شود که شخصیت‌های ملی یا استانی و فرامنطقه‌ای و با سابقه بیشتر در حوزه فعالیت‌‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی وارد مجلس شوند.
تقویت احزاب؛ لازمه تحقق طرح
رهامی تأکید کرد: البته لازمه این طرح آن است که احزاب تقویت شوند و نقش خود را در فرآیند انتخابات بازی کنند. یعنی بتوانند برنامه ارائه کنند و متعهد به اجرای برنامه‌های خود باشند.
وی درباره ارتباط استانی شدن انتخابات و مفاسد انتخاباتی گفت: به لحاظ کنترل مسائل مالی و هزینه‌‌های تبلیغاتی و جلوگیری از ورود منابع مالی ناپاک به انتخابات نیز بهتر است به سمت استانی شدن انتخابات حرکت کرد. در این شرایط اگر احزاب و تشکل‌های سیاسی پروانه‌دار کاندیدا معرفی کنند و دفاتر استانی داشته باشند، آن زمان وزارت کشور، ناظرین شورای نگهبان و مقامات قضایی راحت‌تر می‌توانند هزینه‌‌های انتخاباتی احزاب را کنترل می‌کنند که این امر به سالم‌تر شدن فضای انتخابات می‌انجامد.
رهامی درباره ضرورت ارتقای فرهنگ سیاسی جامعه به عنوان زیرساخت این طرح برای تغییر نگاه مردم از محلی به ملی گفت: این دو مسئله لازم و ملزوم یکدیگر هستند و نمی‌توان یک طرح را تا زمان آموزش دیدن مردم نگه داشت و اجرایی نکرد.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب یادآور شد: در طول مدتی که از زمان مشروطه رأی‌گیری در کشور وجود داشته است سیستم‌های مختلفی مطرح بوده است. به عنوان نمونه در اولین مجلس مشروطه در حدود 110 سال پیش نمایندگان مجلس در واقع نمایندگان اصناف بودند و بقیه نمایندگان در دوره‌های اولیه مجلس مشروطه به صورت استانی انتخاب می‌شدند که تحت عنوان ایالت و ولایت مطرح بوده است و ما در آن دوران نماینده آذربایجان، خوزستان، خراسان و ... داشتیم.
وی ادامه داد: در چنین مدل انتخاباتی معمولا کسانی که معاون وزیر، فرماندار، استاندار، مدیران سطح بالای دولتی یا افراد شاخص علمی و فرهنگی هستند می‌توانند رشد کنند و موفق شوند و اگر رجال ملی نیستند به عنوان رجال استانی مطرح باشند. این مسئله از لحاظ کیفی نیز به بالارفتن سطح کارشناسی مجلس کمک می‌کند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران اظهار کرد: مسئله دیگر اینکه ما امروز در کشور، شوراهای اسلامی شهر و روستا را داریم و بسیاری از مسائلی که نمایندگان شهرستان‌ها پیگیری و دنبال می‌کنند با کمی اغماض می‌توان گفت که وظیفه شوراهای شهر و روستاست و این در واقع خروج از وظایف ملی یک نماینده مجلس است.
نسبت استانی‌شدن انتخابات با تفکیک وظایف ملی و محلی نمایندگان
وی خاطرنشان کرد: درست است که انتخابات مجلس در قالب شهرستانی برگزار می‌شود اما خود مجلس یک نهاد ملی است، لذا از حیث تفکیک وظایف میان شورای شهر و روستا با مجلس نیز این طرح می‌تواند مفید واقع شود و می‌تواند تا حدی این هدف کلان را محقق کند.
رهامی عنوان کرد: به هر حال نمی‌توان گفت که این طرح صد درصد درست و بی‌اشکال است و هیچ ایراد و آسیبی ندارد و یا اینکه صد درصد اشکال دارد و هیچ فایده‌ای ندارد. محسنات و معایب طرح باید با هم بررسی و سنجیده شود و تا جایی که امکان دارد زمینه مشارکت شهرهای کوچک و روستاها بیشتر فراهم شود.
وی اضافه کرد: مثلا در طرح استانی شده آمده است که اگر فردی بخواهد در سطح استان انتخاب شود باید در سطح شهرستان خود حداقل 15 درصد آرا را کسب کند. این مسئله را می‌توان به این صورت اصلاح کرد که نماینده در سطح استان بالاترین رأی را به نسبت بقیه کسب کند و در سطح شهرستان نیز 25 درصد یا بیشتر آرا را به دست آورد.
رهامی در پایان اظهار کرد: به این ترتیب هم اشکال عدم توجه به شهرستان‌ها و روستاها رفع می‌شود و هم هدف استانی بودن و کلان‌نگری مد نظر طرح حفظ می‌شود و در این صورت نماینده بیشتر می‌تواند در تراز نماینده ملت تا نماینده شهر مطرح شود.
متن کامل طرح استانی شدن حوزه‌های انتخابیه انتخابات مجلس به شرح زیر است:
ماده ۱: در انتخابات مجلس، محدوده جغرافیایی هر استان به عنوان حوزه استانی انتخابات محسوب می‌گردد.
تبصره ۱: تعداد نمایندگان هر حوزه استانی معادل تعداد نمایندگان حوزه‌های انتخابیه موجود در استان است که مستند به قانون تعیین محدوده حوزه‌های انتخاباتی مجلس شورای اسلامی مصوب ۱۳۶۶/۱/۳۰ و اصلاحیه‌های بعدی آن تعیین شده است.
تبصره ۲: رای‌دهندگان در هر حوزه انتخابیه می‌توانند به تعداد نمایندگان لازم برای استان از بین نامزدهای انتخاباتی استان، نمایندگان مورد نظر خود را انتخاب کنند.
تبصره ۳: حوزه‌های انتخابیه اقلیت‌های دینی از شمول این قانون مستثنی هستند.
ماده ۲: هر یک از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی باید منحصراً برای یکی از حوزه‌های انتخابیه موجود در استان ثبت‌نام کنند. ثبت‌نام در بیش از یک حوزه انتخابیه موجب لغو ثبت‌نام و محرومیت از داوطلبی نمایندگی آن دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی خواهد شد.
ماده ۳: علاوه بر شرایط مندرج در قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی، هر داوطلب نمایندگی باید متولد محدوده جغرافیایی حوزه انتخابیه محل ثبت‌نام بوده یا سابقه نمایندگی مجلس از آن حوزه یا سابقه حداقل پنج سال سکونت در آن محدوده را داشته باشد.
ماده ۴: از هر حوزه انتخابیه موجود در حوزه استانی نامزد یا نامزدهایی که حداقل ۱۵ درصد آرای صحیح مأخوذه حوزه انتخابیه موضوع تبصره یک ماده یک این قانون را کسب کنند و بالاترین رای را در کل استان بدست آوردند، نماینده یا نمایندگان استان از آن حوزه انتخابیه محسوب می‌شوند.
ماده ۵: در انتخابات مجلس شورای اسلامی به منظور تجمیع و اعلام نتایج آرای نامزدهای انتخابات در حوزه‌های انتخابیه استان، هیات اجرایی مرکز استان توسط استاندار با ترکیب اعضا شامل استاندار، دادستان، مدیرکل ثبت احوال استان و از تمام هیات‌های اجرایی اصلی هر حوزه انتخابیه استان یک نفر از معتمدان به انتخابات هیات اجرایی همان حوزه تشکیل می‌گردد.
ماده ۶: یک تبصره به شرح زیر، ذیل ماده ۷ قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی اضافه می‌شود:
تبصره ـ وزارت کشور مکلف است ترتیبی اتخاذ کند که حداقل ۷۰ روز مانده تا پایان دوره مجلس شورای اسلامی، انتخابات برگزار شود و فرآیند اخذ رای صورت گیرد.
